حل الاشکال فی معرفة الرجال (کتاب)
کتاب «حل الاشکال فی معرفة الرجال» نوشته احمد بن طاوس حلی (م، ۶۷۳ ق)، به گفته برخی از محققین، اولین تألیف شیعی در علم درایه است. اصل این کتاب اینک در دسترس نیست و تنها دو کتاب «التحریر الطاوسی» از صاحب معالم و «کتاب الضعفاء» از ملا عبدالله شوشتری که از «حل الاشکال» استخراج شده، موجود است.
محتویات
مؤلف
سید جمال‌الدین احمد بن موسی بن طاووس حلی (م، ۶۷۳ ق)، مشهور به «فقیه» اهل بیت و شخصیتی که در علم فقه و رجال سرآمد علمای عصر خویش گشت و در زهد و تقوی و مراتب کمال در جامعه خود بی عدیل بود. وی پس از برادرش سید علی بن طاووس (م، ۶۶۴ ق)، مدتی منصب نقابت شیعیان را بر عهده داشت. علامه حلى و ابن داود حلی، از بارزترین شاگردان او هستند.
احمد ابن طاووس را اول کسی دانسته‌اند که اصطلاحات جدید را در تقسیم حدیث به اقسام چهارگانه یعنی حدیث صحیح، موثق، حسن و ضعیف ابداع نموده است.
علاوه بر «حل الاشکال فی معرفة الرجال»، او نویسنده آثار مهمی چون: بناء المقالة الفاطمیة، عین العبرة فی غبن العترة، الملاذ علماء الإمامیة، بشرى المحققین، در فقه و اصول و کلام بود.
معرفی کتاب
نویسنده کتاب، راویانی را که در پنج کتاب مهم رجالی در آن عصر، شرح حال داشته‌اند، در یک مجموعه گرد آورد و آن را به ترتیب اسامى راویان بر اساس حروف الفبا سامان بخشید. این کتاب‌ها شامل: رجال الکشی، الفهرست و الرجال شیخ طوسی، رجال النجاشی و رجال ابن غضائری است.
از آنجا که در کتاب رجال کشی (اختیار معرفة الرجال)، اخبار متعارض موجود است و مؤلّف آن، به وجه جمع آنها اشاره نکرده و همچنین دارای باب بندی هم نبوده است، لذا احمد ابن طاووس اقدام بر باب بندی و بررسی اخبار از حیث متن، سند و انضمام فوایدی بر کتاب «الاختیار» نموده است.
علامه حلی در «خلاصة‌الاقوال» و ابن داود حلی در «رجال» خود از این کتاب استفاده نموده‌اند و نسخه اصل آن در دست شهید ثانی بوده و فرزندش شیخ حسن بن زین الدین عاملی (م، ۱۰۱۱ ق)، معروف به «صاحب معالم»، آنچه را که مؤلف از اصل «اختیار معرفة الرجال کشّی» در این تألیف وجود داشته است، استخراج نموده و با نام «التحریر الطاوسی» ارائه کرده است.
همچنین ملا عبدالله شوشتری، هر آنچه را که این کتاب از «کتاب الضعفاء» ابن غضائری نقل کرده است، استخراج نموده و آن را «الرجال الضعفاء» نامیده است.
متأسفانه اصل کتاب اینک در دسترس نیست و تنها این دو استخراج از آن موجود است. به گفته علامه تهرانی این نسخه تا عصر علامه مجلسی باقی مانده ولی پس از آن خبری از نسخه مذکور یا نسخه‌های دیگر از این کتاب بدست نیامده است. محقق تهرانی در الذریعة، این کتاب را با عنوان رجال ابن طاووس هم فهرست نموده است.
منابع
- ابوالفضل حافظیان، "کتابشناسی درایة شیعه علم درایة الحدیث"، در دسترس: کتابخانه دیجیتال اهل البیت علیهم السلام.
- سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله "تألیفات رجالی قرن چهاردهم هجری".
مطالب مرتبط
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ج۱۰، ص۸۶.